Kleszczowe zapalenie mózgu - cichy wróg, który nie zna pór roku

Jeszcze niedawno kojarzyliśmy kleszcze głównie z letnimi spacerami po lesie. Dziś wiemy już, że to pasożyty całoroczne, a jedną z najgroźniejszych chorób, które mogą przenosić, jest kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). To poważna infekcja wirusowa atakująca ośrodkowy układ nerwowy, która w skrajnych przypadkach może prowadzić do trwałych uszkodzeń neurologicznych, a nawet śmierci.

Co to jest kleszczowe zapalenie mózgu?

KZM to wirusowa choroba zakaźna wywoływana przez wirusa z rodziny Flaviviridae, przenoszona przede wszystkim przez ukąszenie zakażonego kleszcza z rodzaju Ixodes. Wirus atakuje ośrodkowy układ nerwowy, prowadząc do zapalenia mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych lub móżdżku.

Choroba rozwija się etapami. Pierwsza faza przypomina przeziębienie i występują gorączka, bóle głowy, mięśni i ogólne osłabienie. Po kilku dniach poprawy może dojść do drugiej fazy, znacznie groźniejszej  obejmującej zapalenie mózgu, drgawki, zaburzenia równowagi, niedowłady czy problemy ze świadomością.

Jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia KZM dochodzi najczęściej poprzez ukąszenie zakażonego kleszcza. Ale uwaga  do infekcji może dojść bardzo szybko, nawet w ciągu kilku minut od wkłucia, ponieważ wirus znajduje się w ślinie kleszcza. To odróżnia KZM od boreliozy, której przeniesienie zazwyczaj wymaga kilku godzin kontaktu.

Choć główną drogą transmisji jest ukąszenie, sporadycznie zakażenie może nastąpić również przez spożycie niepasteryzowanego mleka od zakażonych zwierząt (np. kóz). W Polsce ten wariant występuje rzadko, ale był potwierdzany.

Czy kleszcze atakują tylko latem?

To jeden z mitów, który może nas drogo kosztować. Kleszcze są aktywne nie tylko latem, ale również wczesną wiosną i późną jesienią – a przy łagodniejszych zimach także zimą. Wystarczy, że temperatura utrzyma się powyżej 5-7°C, a pasożyty budzą się do życia. Oznacza to, że sezon ochrony przed kleszczami trwa w Polsce coraz dłużej – praktycznie przez cały rok.

KZM w liczbach - statystyki z Polski i Europy

Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego  PZH, w Polsce każdego roku notuje się kilkaset przypadków KZM. W 2023 roku było ich ponad 500 – to najwięcej od ponad dekady. Największa liczba zachorowań występuje w północno-wschodniej Polsce, szczególnie w województwach: warmińsko-mazurskim, podlaskim i mazowieckim.

W Europie sytuacja wygląda podobnie  najwięcej przypadków odnotowuje się w Austrii, Niemczech, Czechach, krajach bałtyckich i Skandynawii. WHO szacuje, że na naszym kontynencie dochodzi do 10–13 tysięcy zakażeń KZM rocznie. To problem publiczny, który nie dotyczy już tylko miłośników dzikiej przyrody.

Jak się chronić przed kleszczowym zapaleniem mózgu?

Przede wszystkim  profilaktyka. KZM nie da się leczyć przyczynowo. Leczenie jest jedynie objawowe  opiera się na łagodzeniu skutków infekcji. Dlatego kluczowe jest zapobieganie zakażeniu. Oto podstawowe zasady ochrony:

• Szczepienia: Najskuteczniejszą formą ochrony przed KZM jest szczepienie. Szczepionka dostępna jest w Polsce i można ją wykonać w większości punktów medycznych. Zalecana jest szczególnie osobom przebywającym w rejonach endemicznych, turystom, leśnikom, rolnikom czy dzieciom spędzającym dużo czasu na łonie natury.
• Ubiór: Zakrywaj ciało, długie rękawy, nogawki, skarpetki naciągnięte na spodnie, nakrycie głowy.
• Repelenty: Stosuj środki odstraszające kleszcze  np. DEET, ikarydynę lub olejek eukaliptusowy.
• Kontrola ciała: Po każdej wycieczce do lasu lub parku dokładnie obejrzyj skórę  kleszcze często wbijają się w okolice pachwin, pach, karku, za uszami.
• Usuwanie kleszcza: Jeśli zauważysz kleszcza  usuń go jak najszybciej, najlepiej specjalnym zestawem do usuwania pasożytów. Nie smaruj tłuszczem ani alkoholem!

Podsumowanie: nie lekceważ KZM

Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba podstępna, trudna do przewidzenia i nieuleczalna w sensie przyczynowym. Z roku na rok liczba zachorowań rośnie, a zmiany klimatu sprawiają, że kleszcze mają coraz więcej okazji do ataku – także zimą. Jeśli chcesz cieszyć się naturą bez strachu – zaszczep się, chroń się i edukuj innych. Bo z KZM nie ma żartów.